Ząbkowanie to trudny okres zarówno dla dziecka, jak i jego rodziców. Wyrzynanie się pierwszych zębów jest niestety związane z przykrymi, uciążliwymi dolegliwościami, których tak naprawdę nie da się uniknąć. Podpowiadamy, jak przebiega ząbkowanie u niemowlaka, na jakie objawy należy zwrócić uwagę i jak można łagodzić ból i inne związane z ząbkowaniem dolegliwości.
Początek rozwoju uzębienia ma miejsce już w 4. tygodniu życia płodowego. W tym okresie powstaje tzw. pierwotna listewka zębowa, z której następnie w 7. tygodniu ciąży rozwija się 20 zawiązków zębów mlecznych. Ich mineralizacja rozpoczyna się z kolei w 4. miesiącu ciąży.
Ząbkowanie – co to jest?
Ząbkowanie to proces wyrzynania się zębów, czyli ich przemieszczania się z obszaru rozwoju w kości do jamy ustnej – aż do uzyskania pozycji funkcjonalnej. Warto pamiętać, że ząbkowanie to nie tylko okres, kiedy korona zęba staje się widoczna w jamie ustnej – trwa ono o wiele dłużej i składa się z kilku faz:
• faza przederupcyjna – w jej trakcie formuje się korona zęba i początkowa (2-4 mm) część korzenia,
• faza przedfunkcjonalna – wówczas korona zmienia swoje położenie, tworzy się korzeń, formują się zębodoły, ozębna i dziąsło, rozbudowie ulega kość wyrostka zębodołowego, w tym czasie korona zaczyna przebijać się przez dziąsło, ale nie jest jeszcze w pełni funkcjonalna,
• faza funkcyjna – ząb jest już widoczny w jamie ustnej, korona wydłuża się, a szczeliny dziąsłowe ulegają zmniejszeniu (zęby zbliżają się do siebie).
Wyrzynanie się zębów mlecznych nie ma charakteru ciągłego, a poszczególnym etapom towarzyszą przerwy. Według różnych badań, czas wyrzynania się zęba – od chwili, gdy jest wyczuwalny przez tkankę dziąsła aż do całkowitego wyrznięcia korony – wynosi od miesiąca do nawet blisko pięciu miesięcy (średnia to dwa miesiące).
Ząbkowanie – kiedy rozpoczyna się ten proces?
Każde dziecko rozwija się w swoim tempie – początek procesu ząbkowania oraz czas jego trwania to również bardzo indywidualna kwestia, zależna od wielu czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Nadal pozostaje to przedmiotem wielu badań – według różnych doniesień naukowych, na rozpoczęcie i tempo wyrzynania zębów mogą wpływać m.in. przebyte przez matkę w okresie ciąży infekcje, silny stres w okresie ciąży oraz termin porodu (u wcześniaków pierwsze zęby pojawiają się później niż u dzieci urodzonych w terminie).
U większości dzieci pierwsze zęby pojawiają się w jamie ustnej między 5. a 8. miesiącem życia i mamy wówczas do czynienia z tzw. ząbkowaniem prawidłowym (właściwym). W specjalistycznej literaturze pojawiają się także pojęcia:
• ząbkowania przedwczesnego – kiedy maluch rodzi się z zębami lub pojawiają się one w pierwszych tygodniach życia,
• ząbkowania wczesnego – kiedy wyrzynanie się zębów rozpoczyna się od 2. do 4. miesiąca życia,
• ząbkowania opóźnionego – gdy pierwsze ząbki mleczne widoczne są w jamie ustnej dziecka po 9.-10. miesiącu życia.
Jeżeli zęby nie pojawiają się u dziecka po 10.-12. miesiącu życia, warto skonsultować się z lekarzem dentystą lub pediatrą.
Kolejność wyrzynania zębów mlecznych
Tzw. kalendarz ząbkowania to nie tylko przybliżone miesiące życia dziecka, w których powinny pojawiać się zęby mleczne – to również kolejność ich wyrzynania. Tu również w literaturze opisywane są pewne schematy, choć zdarza się, że zęby wyrzynają się w innej kolejności i nie powinien to być powód do niepokoju.
Zazwyczaj jako pierwsze – około 5.-9. miesiąca życia – pojawiają się dolne jedynki, a następnie – jedynki górne i dwójki dolne oraz górne. Pierwsze trzonowce (czyli tzw. czwórki) dolne i górne wyrzynają się około 10.-18. miesiąca życia, później – kły (około 15.-20. miesiąca życia). Na koniec u dziecka pojawiają się drugie trzonowce górne i dolne (tzw. piątki) – te mogą wyrzynać się nawet do 31. miesiąca życia.
Ząbkowanie u niemowląt – objawy
Ząbkowanie jest niewątpliwie trudnym okresem zarówno dla dziecka, jak i dla jego rodziców. Wiążą się z nim bowiem nieprzyjemne dolegliwości, których nie da się zupełnie wyeliminować.
Objawy ząbkowania u niemowlaka mogą więc obejmować:
• zaczerwienienie i opuchliznę dziąseł,
• ból i swędzenie dziąseł (dziecko może próbować ssać piąstki i podgryzać wszystkie trzymane przedmioty, przez co stara się zminimalizować świąd),
• nadmierną produkcję śliny,
• zmiany w zachowaniu dziecka – nadmierną drażliwość, płaczliwość i rozdrażnienie, trudności w uspokojeniu malucha,
• brak apetytu (wrażliwość i ból dziąseł sprawiają, że dziecko odmawia przyjmowania pokarmu),
• kłopoty z regularnym snem (dziecko może wybudzać się w nocy),
• krótkotrwale podwyższoną temperaturę (do 38 stopni, bez objawów infekcji, takich jak kichanie czy pokasływanie),
• biegunkę.
Oczywiście trzeba pamiętać, że objawy ząbkowania u dziecka to również indywidualna kwestia. U części dzieci ząbkowanie przebiega łagodnie i dolegliwości nie są bardzo uciążliwe, u innych pojawiają się wymienione powyżej różne objawy ogólne: gorączka, biegunki, brak apetytu. O ile na wrażliwe, zaczerwienione dziąsła pomogą proste domowe sposoby, o tyle w przypadku poważniejszych objawów warto skonsultować się z pediatrą albo dentystą, najlepiej stomatologiem dziecięcym.
Niemowlak i jego pierwsze zęby. Sposoby na ząbkowanie – co robić, by złagodzić dolegliwości?
Zatem jak konkretnie sprawić, by maluszek jak najłagodniej przeszedł uciążliwy okres ząbkowania? Opuchnięte, swędzące i rozpulchnione dziąsła można ukoić poprzez podanie dziecku dostosowanego do jego wieku gryzaka. Są to zazwyczaj silikonowe, plastikowe lub gumowe akcesoria, wypełnione specjalnym żelem lub wodą, posiadające na powierzchni wgłębienia i wypustki. Ich podgryzanie i ssanie to swoisty masaż dziąseł, który łagodzi swędzenie i ból. Gryzak przed podaniem dziecku można lekko schłodzić w lodówce.
Na bolesne ząbkowanie pomogą również dostępne w aptekach bez recepty maści i żele o działaniu chłodzącym, kojącym i przeciwbólowym. Należy je aplikować maluszkowi zgodnie z zaleceniami producenta, wykonując przy tym delikatny masaż dziąseł. Oczywiście ważna jest także higiena jamy ustnej. W czasie, gdy objawy ząbkowania u niemowląt są najbardziej nasilone, a dziecko reaguje płaczem na próby czyszczenia ząbków, można chwilowo zrezygnować ze szczotkowania pierwszych mleczaków (nawet bardzo miękkimi szczoteczkami dla dzieci) i po prostu przecierać jamę ustną np. przegotowaną chłodną wodą lub naparem z rumianku.
Jak już wspomniano, dolegliwości związane z wyrzynaniem zębów mlecznych mogą obejmować także stany podgorączkowe – bezpiecznym i skutecznym środkiem zwalczającym gorączkę u niemowlaków jest paracetamol, choć jego stosowanie zawsze warto skonsultować z farmaceutą lub lekarzem.
Ząbkowanie to naturalny, fizjologiczny proces, przez który musi przejść każde dziecko. Z punktu widzenia rodziców ważne jest, by umieć rozpoznać pierwsze objawy ząbkowania oraz znać sposoby łagodzące ból i inne dolegliwości z nim związane. Bezpieczny, certyfikowany gryzak i zakupiony w aptece żel na ząbkowanie to prawdziwe must have dla rodziców niemowląt i małych dzieci!